فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

میزان و چگونگی کاربرد تابو در ادبیات داستانی معاصر(1380-1320)

صفحه (263 - 284)
پروانه عادل زاده(نویسنده مسئول)، زینب رحمانیان ، کامران پاشایی فخری
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 97

چکیده
یکی از بهترین بسترهای شناسایی نشانگان فرهنگ عامه و مردم شناسی افراد اجتماع مطالعۀ تولیدات داستانی است. تابو نیز به معنای ممنوعیّت تقدّس یافته یکی از مهمترین نشانگانی است که در متون داستانی متجلی میشود. آنها، نخستین قوانین بشری هستند که بعدها ریشۀ منعیات اخلاقی و مذهبی شدند. ادبیات داستانی مبتنی بر عوامل متعددی از جمله تجربیات فردی، ذهنیّات شخصی و واقعیّات اجتماعی است و تابوهای یک اجتماع نیز برخاسته و موثر بر این عوامل است. در این مقاله ابتدا با بسط مفاهیم نظری تابو در جامعۀ ایرانی و ادبیات داستانی معاصر، تلاش شده که ویژگیهای برجسته و نهفته جامعۀ ایرانی بررسی و شناسایی شوند. سپس مصادیق عینی آن در متون داستانی (1380- 1320) تحلیل شده است. نتایج نشان میدهد که تابوهای جامعه ایرانی در سه گروه تابوهای قدرت، مسایل جنسی، و زبان بیشترین بسامد را داشته و همچنین تابوهای مادر، پدر، زن بودن، و حجاب از جمله تابوهای گسترده، از دیدگاه نویسندگان این دوره است. زبان داستانها و تابوهای مطرح شده در آنها ارتباط تنگاتنگی با جنسیت و طبقۀ اجتماعی نویسنده و قهرمانان داستان دارند. زمان خلق داستان نیز، از حیث حوادث اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و.. بر تولد یا مرگ تابوها موثرند.

کلمات کلیدی
تابو , ادبیات , داستان , جامعۀ ایرانی

• آثار بزرگ علوی بهارلو، محمد. برگزیدۀ. تهران: نشر علم، 1377
• اسب سفید. خردمند، فریده. ماهنامۀ کلک. ش101-102(دی، بهمن و اسفند133): 1250122
• آشفته دلان بیدار بخت(مجموعه داستان). ساعدی، غلامحسین. اهواز: نشر به نگار، 1377
• آمده بودم با دخترم چای بخورم(مجموعه داستان). ارسطویی، شیوا. تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم،1387
• انتری که لوطیش مرده بود(مجموعه داستان). چوبک، صادق. تهران: سازمان کتابهای جیبی، چاپ سوم،1344.
• او را که دیدم زیبا شدم ، ارسطویی، شیوا.. تهران: نشر قطره، چاپ دوم، 1386
• آینه و سه داستان دیگر، شمیسا، سیروس.. شیراز: انتشارات نوید شیراز، 1370
• بادۀ کهن ،فصیح، اسماعیل.. تهران: نشر البرز، 1373
• بامداد خمار ،حاج سید جوادی، فتانه(پروین).. تهران: نشر البرز، چاپ هفتم، 1375
• بر بالهای پرواز ،تاجبخش، غزل.. تهران: نشر توس،1370
• بعد از روز آخر(مجموعه داستان). امیر شاهی، مهشید. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم،1355
• به کی سلام کنم؟(مجموعه داستان). دانشور، سیمین. تهران: انتشارات خوارزمی، 1359
• پرنده ای هست. خردمند، فریده. ماهنامۀ کلک. ش56-55(مهر و آبان 1373): 105-104
• تاتار خندان ساعدی، غلامحسین.. اهواز: نشر به نگار، چاپ دوم،1377
• تنگسیر.چوبک، صادق. تهران انتشارات جاویدان علمی،1324
• توپ، ساعدی، علامحسین. تهران: نشر قطره،1378
• توتم و تابو ،فروید، زیگموند، ترجمۀ ایرج پورباقر. تهران: انتشارات آسیا، چاپ پنجم،1387
• جای خالی سلوچ، دولت آبادی، محمود. تهران: نشر چشمه، چاپ دوم، 1374
• جزیرۀ سرگردانی، دانشور، سیمین.. تهران: انتشارات خوارزمیف 1372
• حاجی آقا ، هدایت، صادق.. تهران: انتشارات جاویدان، 1330
• داستان یک شهر، محمود، احمد،. تهران: انتشارات امیر کبیر، 1360
• درآمدی بر انسان شناسی ،ریویر، کلود، ترجمه ناصر فکوهی، چاپ هفتم، تهران: نشرنی،71-70 ،1385
• درخت زنجیر معابد(2 جلد). محمود، احمد. تهران: انتشارات معین،1379
• درد سیاوش، فصیح، اسماعیل.. تهران: انتشارات صفی علیشاه، چاپ دوم،1366
• دل فولاد. روانی¬پور، منیرو. تهران: نشر قصّه، چاپ پنجم،1389
• دل کور، فصیح، اسماعیل،. تهران: نشر نو، چاپ سوم،1368
• روز اول قبر( مجموعه داستان). چوبک، صادق. تهران: انتشارات جاویدان علمی،1344
• زبان فرهنگ اسطوره. آموزگار، ژاله، تهران: معین،1386
• زن در ایران عصر مغول بیانی، شیرین، تهران: دانشگاه تهران،1352
• «زن در داستانهای جنگ»سلیمانی، بلقیس، نشریه زنان، دوره جدید، شماره اول،صص20-16، 1380
• زن زیادی(مجموعه داستان). آل احمد، جلال. تهران: انتشارات فردوس، 1371
• سالهای ابری(4 جلد). درویشیان، علی اشرف. تهران: انتشارات اسپرک، 1370
• ستارۀ خونین ، اشرفی، بتول.. فصلنامۀ ادبیات داستانی. ش52، سال هشتم(1387): 169
• سمفونی مردگان ، معروفی، عباس.. تهران: نشر گردون،1368
• سنگ صبور، چوبک، صادق.. تهران: سازمان انتشارات جاویدان علمی،1345
• سنگی بر گوری، آل احمد، جلال.. تهران: انتشارات رواق، 1360
• سوشون، دانشور، سیمین.. تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دهم، 1360
• سه تار(مجموعه داستان). آل احمد، جلال. تهران: انتشارات فردوس، ص1372
• سیروس در اعماق(مجموعه داستان)،شمیسا، سیروس.. تهران: انتشارات فردوس، چاپ دوم، 1378
• شاخۀ زرین. فریزر، جیمز جرج، ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران انتشارات اگاه، چاپ سوم،1386
• شاهد بازی در ادبیات فارسی، شمیسا، سیروس،. تهران: انتشارات فردوس، 1381
• شب نشینی باشکوه(مجموعه داستان)، ساعدی، غلامحسین.. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ 43پنجم، 1354
• شلوار کاغذی. داور، میترا. ماهنامۀ بایا. ش10-12(1379): 46-45
• شهباز و جغدان. فصیح، اسماعیل. تهران: انتشارات صفی علیشاه، چاپ سوم،1371
• شهری، جعفر. ماه در پرونده(مجموعه داستان) تهران: چاپ روز، بی تا
• صدسال داستان نویسی. میرعابدینی، حسن(1387). چهار جلد،چاپ پنجم، تهران: نشرچشمه
• طوبا و معنای شب، پارسی پور، شهرنوش. تهران: نشر البرز، چاپ پنجم،1382
• عزاداران بیل. ساعدی، غلامحسین، تهران: نشر قطره، چاپ چهاردهم، 1377
• علویه خانم و ولنگاری هدایت، صادق.. تهران: انتشارات جاویدان، 1323.
• غریبه در شهر ساعدی، غلامحسین.. تهران: انتشارات بهنام، 1378
• قصه های بهرنگ(مجموعه داستان). بهرنگی، صمد. تبریز، انتشارات شمس، 1348
• کارنامۀ سپنج(مجموعه داستان). دولت آبادی، محمود. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر،چاپ دوم، 1378
• کفش سیاه واکس زده داور، میترا.. ماهنامۀ کلک. ش103-101( دی ، بهمن و اسفند1377): 134-127)
• کلیدر(10جلد). دولت آبادی، محمود. تهران: نشر پارسی، 1363
• کمدی سایه ها. مرزبان، نادر. تهران: سازمان کتابهای جیبی،1344
• کنیزو روانی¬پور، منیرو. تهران: نیلوفر،1367
• کولی کنار آتش ، روانی¬پور، منیرو. تهران: نشر مرکز،1378
• گزنه. شهری، جعفر. تهران: انتشارات معین و پروین، چاپ دوم، 1372
• گزیدۀ داستانها ،فصیح، اسماعیل.. تهران: نشر البرز، چاپ دوم،1368
• «گفتگویی با «مهرنوش مزارعی» داستان¬نویس مقیم آمریکا زرین پناه، سپیده. ماهنامۀ کارنامه. ش43(تیر1383): 84-82
• ماه در پرونده(مجموعه داستان)، شمیسا، سیروس.. تهران: انتشارات فردوس، 1378
• مدار صفر درجه(3جلد). محمود، احمد. تهران: انتشارات معین، چاپ سوم،1376
• نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. پاینده، حسین. تهران: انتشارات نیلوفر،1385
• نمادهای دشت مشوش(مجموعه داستان). فصیح، اسماعیل. تهران: انتشارات صفی علیشاه، چاپ دوم،1369
• همسایه¬ ها ،محمود، احمد.. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم،1355
• هم سیب هم ستاره تجار، راضیه،. فصلنامۀ ادبیات داستانی. ش52، سال هشتم